De opkomst van duurzame energiebronnen zoals zonnepanelen en windturbines brengt een revolutie teweeg in onze energievoorziening, maar deze transitie is niet zonder risico’s. Terwijl centrale aansturing van deze energiebronnen noodzakelijk lijkt om vraag- en aanbodschommelingen op te vangen en netcongestie te beheersen, blijkt deze centralisatie ook een enorm gevaar te vormen. Onlangs zijn er Kamervragen gesteld naar aanleiding van een alarmerend onderzoek dat de kwetsbaarheden in de huidige systemen blootlegt. Volgens TenneT en IT-expert Bert Hubert zijn de risico’s op een massale energie-blackout reëel en substantieel. De enige effectieve manier om deze risico’s te mitigeren, lijkt door gebruik te maken van slimme lokale energiemanagementsystemen (LEMS).

‍

De Gevaren van Centrale Aansturing

Bert Hubert vat het probleem in zijn artikel mooi samen: “de zonnepanelen van consumenten en bedrijven worden, via apps en websites, centraal beheerd door een handjevol bedrijven, de meeste ver van ons vandaan. Samen leveren deze zonnepanelen (in Nederland) het vermogen van minstens 25 Borssele kerncentrales. Er zijn vrijwel geen regels of wetten die gelden voor deze centrale beheerders. Precies evenveel als voor een online verjaardagskalender.”

Deze centralisatie in combinatie met slechte beveiliging en ontbrekende wetgeving maakt het systeem bijzonder kwetsbaar, vooral gezien het feit dat slechts enkele bedrijven verantwoordelijk zijn voor het beheer van een enorm vermogen aan zonne-energie. Dit maakt het netwerk een potentieel doelwit voor cyberaanvallen, zoals blijkt uit onder andere recente incidenten waarbij hackers meerdere keren toegang hebben gekregen tot deze systemen. De gevolgen van een dergelijke aanval kunnen catastrofaal zijn, met een mogelijk risico op grootschalige stroomuitval.

Kamervragen Onderstrepen De Dreiging

De Kamervragen van VVD-Kamerlid Erkens richten zich op enkele cruciale punten:

1. Kwetsbaarheden in de IT-veiligheid: Erkens vraagt naar de huidige regels voor IT-veiligheid die gelden voor fabrikanten van deze apps en sites, en of deze voldoende zijn. De realiteit is dat deze regels, zoals het artikel al aanstipt, veel minder streng zijn dan die voor traditionele energiebedrijven zoals gas- en kolencentrales.
2. Risico op grootschalige black-outs: Erkens stelt vragen over de mogelijkheid van een grootschalige black-out als gevolg van een hack bij een beheerder van zonnepanelen. Het artikel geeft aan dat een dergelijke hack potentieel half Europa in het donker kan zetten, iets wat TenneT ook niet uitsluit.
3. Noodzaak van betere regelgeving: De Kamervragen benadrukken de noodzaak voor strengere wet- en regelgeving op het gebied van IT-veiligheid voor deze fabrikanten. Erkens vraagt de minister om actie te ondernemen om deze lacune in de regelgeving snel op te vullen.

LEMS: De Lokale Bescherming tegen Blackouts

In plaats van te vertrouwen op deze kwetsbare centrale systemen, kunnen slimme Lokale Energiemanagementsystemen (LEMS) een robuustere en veiligere oplossing bieden, zonder de kracht van centrale aansturing teniet te doen. Slimme LEMS-systemen, die lokaal in de meterkast van gebouwen zijn geïnstalleerd, kunnen real-time de netcondities in de directe omgeving monitoren. Hierdoor kunnen ze veel sneller en specifieker reageren op lokale omstandigheden dan een centraal systeem ooit zou kunnen.

Een van de grootste voordelen van LEMS is hun vermogen om fail-safes in te bouwen die specifiek zijn afgestemd op de lokale netcondities. Deze fail-safes kunnen worden geïmplementeerd in beveiligde delen van de LEMS, zodat deze niet kunnen worden beïnvloed door sturing van buitenaf. Denk er bijvoorbeeld aan dat een LEMS kan zorgen dat zonnepanelen niet worden uitgeschakeld (of terug worden ingeschakeld) wanneer lokaal gemeten indicatoren een andere actie vereisen, zelfs als een centraal systeem aangeeft dat dit zou moeten gebeuren. Dit voorkomt dat het lokale net onnodig wordt belast en helpt om de stabiliteit te waarborgen, zelfs tijdens onverwachte gebeurtenissen.

Wat Er Gebeurt als Zonnepanelen Massaal Uitvallen

Het gevaar van een massale uitschakeling van zonnepanelen op het verkeerde moment is aanzienlijk. Stel je voor dat zonnepanelen massaal worden uitgeschakeld tijdens een piekmoment in de energievraag. Dit zou het elektriciteitsnet abrupt confronteren met een tekort aan energie, wat kan leiden tot frequentieinstabiliteit en zelfs uitval van delen van het grid. Dit soort gebeurtenissen kan een kettingreactie van storingen veroorzaken, die niet alleen in Nederland, maar mogelijk ook in andere delen van Europa voelbaar zou zijn, gezien de interconnectiviteit van onze energienetwerken.

Het herstarten van het netwerk na een dergelijke grootschalige blackout kan extreem ingewikkeld en tijdrovend zijn, met gevolgen die zich kunnen uitstrekken over uren of zelfs dagen. Dit onderstreept de noodzaak van een systeem dat snel en effectief kan reageren op lokale omstandigheden om dergelijke catastrofes te voorkomen.

De Rol van Wetgeving en Standaardisatie

De Kamervragen die zijn gesteld, benadrukken de urgentie om actie te ondernemen. Het is van cruciaal belang dat de overheid strengere wet- en regelgeving invoert om de beveiliging van centrale aansturingssystemen te verbeteren en om ervoor te zorgen dat LEMS op grote schaal wordt geïmplementeerd. Deze systemen moeten voldoen aan strikte faalveiligheidsnormen en cloud-partijen zouden niet langer rechtstreeks controle mogen hebben over de schakeling van zonnepanelen, maar dit moeten overlaten aan de lokale LEMS.

Conclusie

De risico's van centralisatie van het beheer van zonnepanelen zijn reëel en urgent, zoals de recente Kamervragen duidelijk maken. Slimme lokale energiemanagementsystemen (LEMS) bieden de beste bescherming tegen deze dreiging. Door lokaal en in real-time te reageren op veranderingen in het elektriciteitsnet, kunnen LEMS-systemen de stabiliteit van het net waarborgen, zelfs in het geval van een centrale storing. Het implementeren van LEMS en het versterken van de wet- en regelgeving zijn cruciaal om te voorkomen dat een hack of systeemfout leidt tot een energiecatastrofe van ongekende proporties, en om de toekomst van onze energie-infrastructuur veilig te stellen.